Belgenlaan, Amersfoort

1917

3 reliëfs aan herdenkingsmuur:
1. Fusillade
2. Uittocht
3. Internering

Franse kalksteen, resp. 176 x 320 / 248 x 1295 / 174 x 320 cm

architect monument: Huib Hoste

overige reliëfs van François Gos
Alle oorspronkelijk van beton; na restauratie van al het externe beeldhouwwerk o.l.v. Krop in 1957, Franse kalksteen

Het Belgenmonument is door België geschonken aan Nederland ter herinnering aan de internering van gevluchte militairen tijdens de Eerste Wereldoorlog. Het is in omvang het grootste monument van Nederland.

In oktober 1914, wanneer het Duitse leger Antwerpen nagenoeg omsingeld heeft, weten veertigduizend Belgische militairen aan krijgsgevangenschap te ontkomen door uit te wijken naar Nederland. Op grond van internationale verdragen werden deze militairen ontwapend en geïnterneerd en in, inderhaast opgezette barakkenkampen (in Zeist en Harderwijk), ondergebracht. Met name Kamp Zeist moet een verschrikkelijk oord zijn geweest wat betreft huisvesting, eten en gebrek aan medische verzorging. De ellende en de opgekropte frustraties leidden tot diverse gewelddadige conflicten. Een grote groep Belgische militairen keerde zich, scheldend en stenen gooiend, tegen de Nederlandse bewakingstroepen. Deze laatsten voelden zich zo bedreigd dat ze gericht begonnen te schieten. Het drama, waarbij acht doden en achttien gewonden waren te betreuren, schokte de publieke opinie enorm. Uit verontwaardiging bood Krop aan belangeloos beeldhouwwerk te verzorgen voor een nog op te richten herdenkingsmonument.
Het in baksteen opgetrokken Belgenmonument was oorspronkelijk bedoeld ter nagedachtenis van geïnterneerden, die tijdens die opstand tegen de Nederlandse bewaking om het leven waren gekomen. Omdat men dit onkies vond tegenover het gastland, werd op 5 oktober 1916 door de Centrale Commissie der Werkscholen van de geïnterneerde Belgen in Nederland aan het college van B&W van Amersfoort een voorstel gestuurd om een gedenkteken op te richten als blijk van waardering voor de genoten gastvrijheid. De commissie “zou willen bouwen een monument, als dankbetuiging jegens de Nederlandsche overheid en de natie, voor al hetgeen gedaan is geworden tot welzijn der geïnterneerden en hunne gezinnen.”
De Belgische architect Huib Hoste (1881–1957) maakte een ontwerp voor een plek op de Amersfoortse Berg. In mei 1917 werd gestart met de werkzaamheden. Het zou tot het voorjaar van 1919 duren voordat het monument geheel gereed was.

Het monument bestaat uit twee bouwwerken, het hoofdgebouw en een herdenkingsmuur. De architect Hoste heeft aan de herdenkingsmuur de droefheid willen verbeelden en aan het hoofdgebouw niet de vreugde, maar het vertrouwen in en de hoop op een betere toekomst. De reliëfs van het hoofdgebouw werden ontworpen door de Zwitserse beeldhouwer François Gos. Aan de herdenkingsmuur vindt men drie reliëfs van Hildo Krop, met de titels: Fusillade, Uittocht en Internering. Krop koos een laag reliëf en hield de figuren strak omlijnd. Krop heeft het verdriet en ellende van de Belgische vluchtelingen tijdens de oorlog weer gegeven. Op het grote centrale tafereel Uittocht heeft Hildo Krop de vlucht van de Belgen naar Nederland verbeeld. Aan de rechterkant van het tafereel ontploft een granaat. Mannen, vrouwen en kinderen slaan op de vlucht en proberen hun baby’s te redden. Aan de linkerkant van het tafereel worden de vluchtelingen in Nederland ontvangen met voedsel en boeken.
Op het rechterrelliëf, Internering, staan de slachtoffers van de oorlog. Vier radeloze mannen met gebogen hoofd die worden bedreigd door bajonetten. De houtsnede De oude en de Nieuwe Wereld van Krop fungeerde als ontwerp voor dit reliëf (deze houtsnede werd afgedrukt in het ‘Houtsnedennummer’ van het tijdschrift Wendingen, jrg. 1919 – nrs. 7/8).
Op het linkerreliëf, Fusillade, ligt een onderuit gezakte dode soldaat die wordt belaagd door de vlammen. Rechtsboven in dit reliëf is de dood met zijn zeis afgebeeld.

De door Krop en Gos in klei geboetseerde reliëfs werden, zoals te doen gebruikelijk afgegoten in gips, waarvan vervolgens door leerlingen van het Instituut der Werkscholen voor Geïnterneerden in Amersfoort contramallen werden gemaakt. Daarin werd beton, vermengd met kalksteen gestort, nadat er ter versteviging ijzeren staven in waren gelegd. IJzer was in die dagen schaars en men gebruikte wat men te pakken kon krijgen tot ijzerwerk van oude soldatenkribben toe. Omdat het gietwerk toen weinig professioneel is uitgevoerd, waren de reliëfs na de Tweede Wereldoorlog zo gehavend dat ze – ook die van het hoofdgebouw – onder leiding van Krop opnieuw zijn uitgevoerd, nu rechtstreeks gehakt in Franse kalksteen.

Deze reliëfs, behoren tot zijn belangrijkste vroege werk. Krop kon hierin zijn weerzin tegen de wereldoorlog vrijuit weergeven. In zijn afwijzing van oorlog was hij zeer principieel. In 1918 verliet hij de SDAP waarvan hij sinds ongeveer 1908 lid was geweest, omdat in het socialistische dagblad Het Volk een oproep stond om de negende Duitse oorlogslening te steunen. Krop is daarna naar eigen zeggen nooit meer lid geweest van een politieke partij, hoewel hij wel steeds aan de kant heeft gestaan van degenen die gepleit hebben voor een humanere maatschappij.

Het Hildo Krop Museum, Steenwijk bezit twee originele gipsdetails van dit imposante kunstwerk. Een fragment uit Internering en  een uit Fusillade. Dit laatste fragment is in 2019 geschonken door Mevr. Rini Stigter-Aerden.
Het feit dat de reliëfs van het Belgenmonument enkele keren bij restauraties stevig onderhanden zijn genomen, maakt dat deze gipsen fragmenten (de meest oorspronkelijke
uitvoeringen!), vanuit kunstzinnig oogpunt bezien, van grote waarde zijn.

originele gipsfragmenten (Hildo Krop Museum): links ‘Fusillade’ en rechts ‘Internering’

bronnen: Wikipedia;
‘Schenking fragment Belgenmonument’, Wim Heij, Nieuwsbrief 23 (dec.2019), Hildo Krop Museum, Steenwijk.