Marnixstraat 402, Amsterdam

1946-47

staand mannelijk naakt op zuiltje

brons (figuur) / Franse kalksteen (Pouillenay) (monument), 50 cm (figuur) / 260 cm (totale hoogte)

In de Amsterdamse Marnixstraat, vlak bij het Leidseplein, waar nu het ‘DeLaMar Theater’ te vinden is, was vanaf 1887 de Spieghelschool gehuisvest. Dit voor lager onderwijs bestemde gebouw werd in de jaren dertig afgekeurd voor schoolgebruik. Vervolgens kreeg het gebouw een functie als pakhuis, ondermeer voor het opslaan van decors uit de nabij gelegen Stadsschouwburg. In de winter van 1944-45 werd dit gebouw door de Duitse bezetter geconfisqueerd en ingericht als aanmeldingsbureau voor de beruchte ‘Arbeitseinsatz’. Alle Amsterdamse mannen tussen de 16 en 40 jaar moesten zich hier verplicht registreren, om vervolgens in Duitsland de lege arbeidsplaatsen op te vullen die waren ontstaan door de inzet van Duitsers aan het front. In het aanmeldingsbureau werkten alleen NSB’ers, aangezien de andere ambtenaren van het Gemeentelijke Arbeidsbureau dit werk hadden geweigerd.
Op 5 januari 1945 werden vijf van deze NSB’ers in hun huis door verzetsmensen doodgeschoten, drie anderen raakten zwaar gewond. In een poging de werkzaamheden van de bezetter te vertragen werd die avond de Spieghelschool door leden van de verzetsgroep KP (Knokploegen) in brand gestoken. Als vergelding heeft de bezetter een dag later 26 Nederlanders gefusilleerd, waaronder de vijf verzetsmensen die bij de aanslag op de Arbeitseinsatz betrokken waren.
In 1946 kreeg Hildo Krop het verzoek een monument te ontwerpen ter herdenking van deze verzetsstrijders. Dit monument, een bronzen beeldje op een zuil, kwam op de plek te staan waar de fusillade plaats vond, vlak voor de gevel van het schoolgebouw. Het bronzen beeldje op een zuil van Franse kalksteen (50 cm hoog, 260 cm inclusief zuil), werd op 3 april 1947 onthuld.

De tekst op het voetstuk luidt:

OP DEZE PLEK ZIJN OP
6 JANUARI 1945
VIJF NEDERLANDERS
AAN HET
DUITSCHE SCHRIKBEWIND
TEN OFFER GEVALLEN
UIT WRAAK VOOR
EEN DAAD
VAN VOORBEELDIGE
VADERLANDSLIEFDE
WELKE OP DEZELFDE
PLAATS
WAS VOLBRACHT

In september 1967 hebben vandalen het beeldje van de sokkel losgetrokken en meegenomen. “Een misdrijf dat een belediging vormt van en een aanval is op de idealen, die verzetshelden tot hun offers hebben bewogen. Wij zijn er van overtuigd, dat die idealen van vrijheid, rechtvaardigheid en onafhankelijkheid van ons land, die de bezieling van de heldendaden van die tijd vormden, door de overgrote meerderheid van ons volk worden ondersteund en geëerd!”, aldus Verenigd Verzet 1940-45. Ondanks dit felle protest kwam het beeldje niet terug. Hildo Krop had de gipsen mal gelukkig nog in zijn atelier liggen en er werd een nieuw bronzen beeldje gegoten, dat vervolgens op 4 mei 1968 is onthuld. Waarschijnlijk kreeg de dader uiteindelijk toch wroeging. Twee jaar later werd het oorspronkelijke beeld, na een anonieme tip, onder een struik in het Vondelpark teruggevonden. Dit originele beeld werd in 1972 herplaatst. Dit keer op een bronzen zuil in plaats van de originele stenen zuil, zodat een ontvreemding van het beeldje zoals in 1967 aanzienlijk moeilijker werd.

In november 2010 opende de VandenEnde Foundation op deze locatie in de Marnixstraat een nieuw theatercomplex, het ‘DeLaMar Theater’. De gevel kenmerkt zich door een glazen constructie waarbinnen de oorspronkelijke gevel van de Spieghelschool gereconstrueerd is. Gelukkig werd ook het monument van Hildo Krop op deze locatie behouden.

bron: Nat. Comité 4 en 5 mei