Grote Zaal Concertgebouw
Van Baerlestraat 98, Amsterdam

1938

reliëf Willem Kes
Franse kalksteen (Pouillenay), ca. 80 cm

Al vroeg raakte Hildo Krop betrokken bij het Nederlandse theater. Aan het begin van de jaren twintig van de vorige eeuw vroeg de danseres-choreografe Gertrud Leistikow hem een aantal maskers te maken voor haar dansvoorstellingen. Ook voor de acteur-regisseur Albert van Dalsum maakte Krop toneelmaskers. In de loop der jaren kende Krop veel toneelspelers, waarvan hij enkele geportretteerd heeft, zoals Theo Mann-Bouwmeester, Fien de la Mar en Charlotte Köhler. Of Hildo Krop een groot muziekliefhebber is geweest, is niet bekend. Maar waarschijnlijk was hij niet onbekend in de muziekwereld. Krop kreeg namelijk naar aanleiding van het 50-jarige bestaan van het Concertgebouw en zijn orkest in 1938 het verzoek een monument te ontwerpen ter ere van Willem Kes, de eerste dirigent van het Concertgebouworkest. Krop ontwierp een 80 cm groot kalkstenen reliëf met het karakteristieke hoofd van de dirigent. Dit ‘Herdenkingsmonument Willem Kes’, werd geplaatst in de Grote Zaal van het Concertgebouw en op 7 mei 1938 onthuld door de toenmalige leider van het orkest Willem Mengelberg, de opvolger van Willem Kes.

De doelstelling van de ‘N.V. Het Concertgebouw’ was “het oprigten en exploiteren van een concertgebouw voor Amsterdam en al hetgeen daarmede in verband staat”. Gedurende de bouw van het Concertgebouw in een polder aan de rand van de stad, groeide ook het idee, dat het nieuw te vormen Concertgebouworkest een vernieuwende impuls aan het Amsterdamse muziekleven moest geven. Er zou een orkestdirecteur gevonden moeten worden die in staat was een dergelijk orkest samen te stellen en te leiden. Men zag in Willem Kes (1856-1934) een muzikaal leider die deze capaciteiten bezat. Zodoende werd Kes, tegen een jaarsalaris van 3.000 gulden, aangesteld als eerste orkestdirecteur van het Concertgebouworkest.

Hoewel de feestelijke inwijding van het Concertgebouw aan de Van Baerlestraat al op woensdag 11 april 1888 plaats vond, speelde pas zeven maanden later het ‘Orkest van de NV Het Concertgebouw’ onder leiding van Willem Kes zijn eerste noten. Op 3 november 1888 stonden werken van Beethoven, Brahms, Saint Saëns, Wagner en Ch. Villiers Stanford op het eerste ‘Philharmonisch Concert’ van het orkest op het programma.

De eerste tijd had Willem Kes het niet makkelijk met het Amsterdamse publiek. Het was in die dagen gebruikelijk dat je gedurende het concert wat rondliep, koffie dronk en een praatje maakte. Maar Kes was voor die dagen een zeer strenge dirigent. Hij stelde hoge eisen aan zowel het orkest als het publiek. De concertbezoeker moest worden ‘heropgevoed’: tafels, stoelen en obers moesten de zaal uit, want als het orkest speelde mocht er geen koffie of thee meer worden gedronken. Ook het door de zaal lopen en praten tijdens uitvoeringen was ten einde; er moest aandachtig worden geluisterd. Er kwamen rijen stoelen in de zaal, naast en achter elkaar. Bovendien werd men geacht op tijd in de zaal aanwezig te zijn. In het begin was het erg wennen voor het Amsterdamse concertpubliek en Kes moest dan ook regelmatig voor hij zijn dirigeerstokje ophief zich half omkeren naar het publiek, tot het geritsel en gepraat was verstomd. De reacties bleven dan ook niet uit. Dat blijkt bijvoorbeeld uit een ingezonden brief in het Algemeen Handelsblad. De briefschrijver wees het bestuur op enige ‘misgrepen’ en adviseerde om “… het rookverbod in de zaal in te trekken, gratis voetenbankjes te verstrekken, het bedienend personeel van geluidloos schoeisel te voorzien, zodat ook tijdens het concert de consumpties konden worden rondgebracht, en rondlopende en luidop pratende bezoekers niet lastig te vallen …”

bronnen: Van Dolf van Gendt naar Bernard Haitink, Concertgebouw en Concertgebouworkest, 1978; Concertgebouw & Koninklijk Concertgebouworkest, Ludion, 2003