In 1938 kreeg Hildo Krop het verzoek een monument te maken voor de Grote zaal van het Concertgebouw in Amsterdam. Het betrof een monument voor Willem Kes (Mo17), de eerste dirigent van het Concertgebouworkest, dit naar aanleiding van het 50-jarige bestaan van het Concertgebouw en zijn orkest in dat jaar. Tien jaar later kreeg Krop de opdracht nog een monument maken van een (toen) bekend dirigent: Henri Viotta (1848-1933). Op 16 april 1948 zou groots gevierd worden dat Viotta 100 jaar geleden werd geboren met de onthulling van het monument in de Richard Wagnerstraat. Dit gedenkteken bestaat uit een sokkel met een rond reliëf, waarin de kop van Viotta is afgebeeld. Het geheel wordt bekroond door een notenbalk. Op de sokkel aan de zijkanten staan de volgende teksten:
HIJ
DIE DE HEERLIJKHEID VAN
WAGNER’S KUNST
HEEFT GEBRACHT IN ONS LAND
DIEPENBROCK
en
VAN VRIENDEN EN VEREERDERS
IN SAMENWERKING
MET AMSTERDAM’S
GEMEENTEBESTUUR
De dirigent, componist, cellist, pianist en advocaat Henri Viotta was een pionier voor de nieuwe muziek. Hij wilde dan ook werken van de toenmalige moderne componisten, zoals Richard Wagner, Richard Strauss, Hector Berlioz dirigeren. Degene die echter de scepter zwaaide over het Amsterdamse muziekleven in de 19e eeuw was de componist Johannes Verhulst, leerling van Felix Mendelssohn en vriend van Robert Schumann. Verhulst waakte er op allerlei manieren voor dat de moderne muziek geen kans kreeg. Daarom richtte Viotta de Wagner-Vereeniging op met als doelstelling ‘de waardige uitvoering van Richard Wagner’s dramatisch-muzikale werken’. Viotta’s dirigentschap van deze vereniging betekende niet alleen voor het werk van zijn idool een doorbraak, maar ook voor zichzelf: in 1904 werd hij benoemd tot eerste dirigent van het mede op zijn initiatief in datzelfde jaar opgerichte Residentie Orkest.
Grote Zaal Concertgebouw
Van Baerlestraat 98, Amsterdam
1938
reliëf Willem Kes
Franse kalksteen (Pouillenay), ca. 80 cm
Al vroeg raakte Hildo Krop betrokken bij het Nederlandse theater. Aan het begin van de jaren twintig van de vorige eeuw vroeg de danseres-choreografe Gertrud Leistikow hem een aantal maskers te maken voor haar dansvoorstellingen. Ook voor de acteur-regisseur Albert van Dalsum maakte Krop toneelmaskers. In de loop der jaren kende Krop veel toneelspelers, waarvan hij enkele geportretteerd heeft, zoals Theo Mann-Bouwmeester, Fien de la Mar en Charlotte Köhler. Of Hildo Krop een groot muziekliefhebber is geweest, is niet bekend. Maar waarschijnlijk was hij niet onbekend in de muziekwereld. Krop kreeg namelijk naar aanleiding van het 50-jarige bestaan van het Concertgebouw en zijn orkest in 1938 het verzoek een monument te ontwerpen ter ere van Willem Kes, de eerste dirigent van het Concertgebouworkest. Krop ontwierp een 80 cm groot kalkstenen reliëf met het karakteristieke hoofd van de dirigent. Dit ‘Herdenkingsmonument Willem Kes’, werd geplaatst in de Grote Zaal van het Concertgebouw en op 7 mei 1938 onthuld door de toenmalige leider van het orkest Willem Mengelberg, de opvolger van Willem Kes.
De doelstelling van de ‘N.V. Het Concertgebouw’ was “het oprigten en exploiteren van een concertgebouw voor Amsterdam en al hetgeen daarmede in verband staat”. Gedurende de bouw van het Concertgebouw in een polder aan de rand van de stad, groeide ook het idee, dat het nieuw te vormen Concertgebouworkest een vernieuwende impuls aan het Amsterdamse muziekleven moest geven. Er zou een orkestdirecteur gevonden moeten worden die in staat was een dergelijk orkest samen te stellen en te leiden. Men zag in Willem Kes (1856-1934) een muzikaal leider die deze capaciteiten bezat. Zodoende werd Kes, tegen een jaarsalaris van 3.000 gulden, aangesteld als eerste orkestdirecteur van het Concertgebouworkest.
Hoewel de feestelijke inwijding van het Concertgebouw aan de Van Baerlestraat al op woensdag 11 april 1888 plaats vond, speelde pas zeven maanden later het ‘Orkest van de NV Het Concertgebouw’ onder leiding van Willem Kes zijn eerste noten. Op 3 november 1888 stonden werken van Beethoven, Brahms, Saint Saëns, Wagner en Ch. Villiers Stanford op het eerste ‘Philharmonisch Concert’ van het orkest op het programma.
De eerste tijd had Willem Kes het niet makkelijk met het Amsterdamse publiek. Het was in die dagen gebruikelijk dat je gedurende het concert wat rondliep, koffie dronk en een praatje maakte. Maar Kes was voor die dagen een zeer strenge dirigent. Hij stelde hoge eisen aan zowel het orkest als het publiek. De concertbezoeker moest worden ‘heropgevoed’: tafels, stoelen en obers moesten de zaal uit, want als het orkest speelde mocht er geen koffie of thee meer worden gedronken. Ook het door de zaal lopen en praten tijdens uitvoeringen was ten einde; er moest aandachtig worden geluisterd. Er kwamen rijen stoelen in de zaal, naast en achter elkaar. Bovendien werd men geacht op tijd in de zaal aanwezig te zijn. In het begin was het erg wennen voor het Amsterdamse concertpubliek en Kes moest dan ook regelmatig voor hij zijn dirigeerstokje ophief zich half omkeren naar het publiek, tot het geritsel en gepraat was verstomd. De reacties bleven dan ook niet uit. Dat blijkt bijvoorbeeld uit een ingezonden brief in het Algemeen Handelsblad. De briefschrijver wees het bestuur op enige ‘misgrepen’ en adviseerde om “… het rookverbod in de zaal in te trekken, gratis voetenbankjes te verstrekken, het bedienend personeel van geluidloos schoeisel te voorzien, zodat ook tijdens het concert de consumpties konden worden rondgebracht, en rondlopende en luidop pratende bezoekers niet lastig te vallen …”
bronnen: Van Dolf van Gendt naar Bernard Haitink, Concertgebouw en Concertgebouworkest, 1978; Concertgebouw & Koninklijk Concertgebouworkest, Ludion, 2003
onthulling monument kes – foto: haagsche courant 09.05.1938
